Sinh non, nghĩa là bé ra đời sớm hơn dự kiến, khi cơ thể vẫn chưa kịp hoàn thiện tất cả chức năng cần thiết cho điều kiện sống ngoài bụng mẹ. Điều đó có nghĩa là bé sẽ phải đối mặt với nhiều nguy cơ sức khoẻ hơn? Và tương lai nào sẽ chờ đợi một em bé sinh non?
Trẻ sinh non và các thua thiệt về sức khỏe
Trẻ sơ sinh non tháng có thể trạng rất non yếu, khả năng chịu đựng rất kém các sang chấn và tình trạng thiếu oxy. Trẻ cũng dễ bị tử vong hơn những trẻ đủ tháng. Những trẻ sống được sẽ có nguy cơ mắc bệnh nhiều hơn và gặp nhiều khó khăn hơn trong quá trình phát triển. Do đó, trẻ cần có những nhu cầu chăm sóc đặc biệt.
Có phải bé sinh non có nhiều nguy cơ sức khoẻ hơn?
Mỗi em bé là một cá thể riêng biệt, nên không có câu trả lời nào đúng cho tất cả. Bé sinh càng non và càng nhỏ bé thì càng có nguy cơ cao về sức khoẻ. Có rất nhiều bằng chứng từ hai cuộc nghiên cứu lớn trên các bé sinh cực non (tức ra đời sớm nhất mà một em bé có thể sống sót ngoài bụng mẹ).
Trong nghiên cứu EPICure, các nhà nghiên cứu theo đõi sự phát triển của những em bé sinh cực non ra đời vào năm 1995. Kỹ thuật chăm sóc trẻ sinh non tại bệnh viện được cải thiện đáng kể từ sau nghiên cứu này. Đến năm 2006, một cuộc nghiên cứu tương tự với tên gọi EPICure 2 cũng được tiến hành.
Hai nghiên cứu này thực hiện trên những em bé ra đời sau khi chỉ có vỏn vẹn 26 tuần nằm trong bụng mẹ, trong khi một thai kỳ trọn vẹn kéo dài khoảng 40 tuần – các bé sinh ở khoảng 40 tuần thai được cho là đủ tháng, tức các bé sinh non đến hơn 3 tháng (14 tuần) so với ngày dự sinh. Một số bé tham gia cuộc nghiên cứu này được theo dõi đến tận năm 11 tuổi.
Cơ hội sống sót của các bé sinh non tăng đáng kể trong những năm qua nhưng các bé sinh cực non vẫn phải đối mặt với các nguy cơ sức khoẻ và thách thức về phát triển cao hơn. Bại não, khó khăn trong học tập, các vấn đề về hành vi và hô hấp được ghi nhận ở trẻ sinh non cao hơn hẳn so với trẻ sinh đủ tháng.
Tuy nhiên, cần nhớ rằng các nghiên cứu này được thực hiện trên những em bé sinh non nhất và bé nhất. Chỉ có một số ít bé sinh cực non như vậy. Hầu hết – khoảng 80% – các bé được cho là sinh non chào đời ở khoảng 32-36 tuần thai, và các bé này được gọi là trẻ sinh non muộn.
Nhìn chung, thai nhi càng ở trong bụng mẹ lâu bao nhiêu, hay càng gần thời điểm đủ tuần thai bao nhiêu thì cơ thể bé càng hoàn thiện và có một nền tảng sức khoẻ tốt cho tương lai bấy nhiêu.
Trẻ sơ sinh thiếu tháng thường gặp phải những vấn đề sức khoẻ nào?
Nhiều trẻ sinh non có vấn đề về hô hấp khi sinh ra, do phổi của trẻ chưa có đủ thời gian để phát triển đầy đủ trước khi bé ra đời. Các bé có thể phải đặt ống thông khí hoặc nối với máy thở dành cho trẻ sinh non. Chỉ một số rất ít bé cần phải cung cấp oxy sau khi đã ra viện về nhà. Hầu hết các bé sẽ tự thở được sau thời gian chăm sóc đặc biệt.
Một số bé sinh non có vấn đề về tim và cần phải phẫu thuật. Trong những ngày đầu, các bé sinh non cũng thường bị xuất huyết não, nhiễm trùng nghiêm trọng và gặp vấn đề ở đường ruột. Các bé cần được theo dõi y tế để phát hiện kịp thời bất kỳ dấu hiệu bệnh tật nào.
Trẻ sinh non có gặp vấn đề sức khoẻ lâu dài?
Bác sỹ sẽ nói với bạn về các vấn đề sức khỏe mà con bạn có thể phải đối mặt. Dù vậy, phần lớn những vấn đề này chỉ là dự phòng chứ không nhất thiết sẽ xảy ra. Sự không chắn chắn này có thể khiến gia đình của nhiều bé sinh non căng thẳng trong một thời gian dài.
Bạn cần hỗ trợ gì để chăm sóc trẻ sinh non tại nhà?
Trẻ sinh thiếu tháng thường sẽ trải qua những tuần đầu đời ở khoa chăm sóc sơ sinh đặc biệt. Bé chỉ được xuất viện khi đã đủ cứng cáp, tự thở và bú được. Tuy nhiên, việc chăm sóc trẻ sinh thiếu tháng ở nhà cũng đòi hỏi những kỹ năng và kiến thức đặc biệt, bác sỹ và nữ hộ sinh sẽ hướng dẫn và dặn dò bạn trước khi xuất viện.
Bạn cũng nên có bác sỹ nhi riêng cho con để có thể nhờ tư vấn khi cảm thấy lo lắng.
Nguyên tắc chăm sóc và nhu cầu dinh dưỡng của trẻ sơ sinh non tháng
Những lưu ý đầu tiên khi chăm sóc trẻ sơ sinh non tháng
Để giảm bớt tật nguyền sau này cho trẻ non tháng cần phải:
- Cho liên hệ mẹ con càng sớm càng tốt.
- Nuôi ăn bằng sữa mẹ. Trường hợp trẻ chưa bú được thì cho ăn bằng ống thông nhỏ giọt.
- Tập cho trẻ bú và biết cách chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ non tháng.
- Tái khám định kỳ, chích ngừa, kiểm tra thể lực và tâm sinh lý cho trẻ.
- Phát hiện và điều trị sớm các bất thường về thị giác, thính giác và vận động của trẻ.
Người chăm sóc trẻ non tháng cần đảm bảo những nguyên tắc sau:
- Không đeo nhẫn, vòng vàng, đồ trang sức khi chăm sóc trẻ.
- Phải ăn mặc sạch, gọn gàng, thay dép khi vào phòng chăm sóc trẻ.
- Cắt ngắn móng tay, rửa tay sạch tới khuỷu bằng dung dịch sát trùng.
- Nôi và các dụng cụ khác dùng cho trẻ, tã áo đều phải sạch sẽ.
- Nếu đang bị cảm cúm, nhiễm trùng không nên chăm sóc trẻ.
Cách chăm sóc trẻ sơ sinh non tháng
Điều quan trọng đầu tiên là bạn cần giữ ấm cho trẻ; nếu sờ bàn tay, bàn chân trẻ thấy lạnh, bạn nên mang bao tay, mang vớ cho trẻ. Khi trẻ ngủ nên đắp chăn. Nhiệt độ trong phòng cần giữ ở mức 280-300C.
Trẻ cần được cho ăn sớm trong những giờ đầu sau khi sinh. Tuy nhiên, tùy theo tình trạng của từng trẻ, tùy theo cân nặng và tuổi thai mà cho ăn thích hợp.
- Trẻ sơ sinh non tháng trên 34 tuần, cân nặng ≥ 2300g, đã có phản xạ bú nên tập cho trẻ bú sữa mẹ càng sớm càng tốt và cho nằm với mẹ.
- Trẻ non tháng dưới 32 tuần, không có khả năng bú, phải nặn sữa mẹ cho ăn bằng ống thông dạ dày (8 – 10 lần trong ngày), ống thông tá tràng và có thể vắt sữa mẹ từng giọt vào miệng trẻ. Cần theo dõi lượng sữa trẻ ăn.
- Trẻ quá non, cân nặng dưới 1500g được bác sĩ cho truyền dung dịch glucose có thêm chất điện giải. Phương thức này sẽ giảm dần và thay thế bằng đường tiêu hóa.
- Hầu hết trẻ sinh non được cho ăn mỗi 2 giờ 30 phút đến 4 giờ.
Bạn cần tìm hiểu các dấu hiệu chứng tỏ trẻ đói. Trẻ sinh non thường không khóc, khi đói trẻ thường cử động nhiều, không nằm yên. Sau 4 đến 5 giờ bú nếu trẻ vẫn còn ngủ, nên đánh thức trẻ dậy để cho trẻ bú.
Khi xuất viện, mỗi trẻ non tháng có thể bú từ 40 đến 60ml sữa mỗi 3 đến 4 giờ. Nếu trẻ còn đói, có thể tăng lượng sữa thêm. Trẻ bú mẹ thường bú lâu hơn và mau đói hơn bú bình. Cách tốt nhất để biết trẻ bú đủ hay không là quan sát xem trẻ tiểu bao nhiêu lần một ngày. Mỗi ngày trẻ tiểu 6 đến 8 lần là đủ.
Nhu cầu của trẻ sơ sinh non tháng
Năng lượng:
- 50 – 100 kcal/kg/ngày trong 3 ngày đầu.
- 110 – 140 kcal/kg/ngày cho các ngày tiếp theo nếu trẻ dưới 2000g.
- 130 – 140 kcal/kg/ngày nếu trẻ cân nặng trên 2000g.
Nước:
- 60 – 100 ml/kg/ngày trong tuần đầu.
- Tránh lượng thức ăn và nước quá tải vì có thể gây nôn ói và sặc.
- Những tuần sau tăng 180 – 200 ml/kg/ngày (không quá 200ml).
Protid:
- 2,5 – 3 g/kg/ngày.
- Khi tăng cân nhanh, nhu cầu có thể tăng đến 4 – 5 g/kg/ngày.
Lipid: 2 – 3 g/kg/ngày.
Glucid: 12 – 15 mg/kg/ngày. Vitamin D: 800 – 1000 đơn vị/ngày. Vitamin C: 50 mg/ngày. Vitamin E: 5 – 10 mg/ngày.
Phương pháp và lưu ý khi chăm sóc trẻ sơ sinh non tháng
Theo dõi và phát hiện kịp thời các rối loạn ở trẻ
Trẻ sơ sinh non tháng cần được theo dõi sát sao tình trạng sức khỏe để kịp thời phát hiện các triệu chứng có thể dẫn đến rối loạn nguy hiểm cho trẻ. Đây là các dấu hiệu bạn cần để ý:
- Rối loạn hô hấp, thở nhanh, thở co kéo.
- Nôn ói, sặc.
- Màu da, môi trẻ, các ngón chi.
- Rối loạn tiêu hóa, phân, nước tiểu.
Các lưu ý khi chăm sóc trẻ sơ sinh non tháng
Vệ sinh và tư thế nằm ngủ:
- Cần lau mặt trẻ mỗi ngày với nước ấm. Chú ý lau vùng da dưới cằm, nơi dễ bị đọng sữa.
- Trẻ sinh non có thể đặt nằm sấp khi điều trị trong bệnh viện, nơi có phương tiện theo dõi trẻ. Nhưng tại nhà, không nên đặt trẻ nằm sấp trong lúc ngủ vì nguy cơ ngưng thở trong khi ngủ.
Khi có người đến thăm trẻ:
- Những người đang bị cảm cúm không nên vào thăm trẻ ngay, họ có thể thăm trẻ vào những ngày sau.
- Trẻ sinh non dễ nhạy cảm với kích thích, do vậy nên hạn chế tiếp xúc hoặc sờ vào trẻ.
- Khách thăm không nên hút thuốc trong phòng trẻ.
- Để bảo vệ trẻ tốt nhất khách không nên thăm cho đến khi trẻ lớn hơn.
Chủng ngừa:
Trẻ non tháng thường được chủng ngừa ở cùng thời điểm sau sinh như trẻ đủ tháng trừ một số trường hợp quá non tháng, cân nặng dưới 2000g hoặc có bệnh lý đang điều trị sẽ được chủng ngừa sau khi trẻ đến tái khám tại phòng khám trẻ em.
Khi trẻ sinh non khóc:
Khóc là một cách thông tin. Trẻ có thể khóc do những nhu cầu khác nhau. Những nguyên nhân khóc thường gặp là:
- Đói, đặc biệt nếu trẻ bú xong đã 2 giờ.
- Khó chịu, do tả ướt hoặc dơ, quần áo quấn quá chặt, quá lạnh hoặc quá nóng.
- Trẻ cần được thay đổi tư thế.
- Trẻ nghẹt mũi.
- Trẻ sinh non dễ bị kích thích. Trẻ thường không chịu được quá nhiều đụng chạm từ người xung quanh.
- Trẻ bị bệnh.
Nếu trẻ khóc thường xuyên
- Xem trẻ có bị ướt, bị đói không?
- Vỗ lưng cho trẻ ợ mỗi 5 phút trong khi bú
- Chú ý xem trẻ có bị bệnh không? (sốt, tiêu chảy, màu da tái…).
- Dùng khăn quấn gọn tay và chân trẻ.
- Đu đưa trẻ nhẹ nhàng.
- Ôm trẻ vào ngực, cho trẻ tiếp xúc da qua da.
- Cho trẻ vào xe nôi đẩy bộ.
- Giữ cho đầu trẻ cao hơn thân trẻ trong khi trẻ ăn.
- Đắp mền phía dưới bụng trẻ khi trẻ nằm.
- Cho trẻ tắm nước ấm.
Dấu hiệu nhiễm trùng đường hô hấp:
Trẻ sinh non dễ bị nhiễm trùng đường hô hấp. Những dấu hiệu cho biết trẻ bệnh là:
- Trẻ thay đổi kiểu thở, thở bất thường.
- Trẻ khóc nhiều, kích thích.
- Bú ít.
- Khó đánh thức.
- Ho.
- Ọc sữa hầu hết cử bú
- Tiểu ít.
- Da xanh tái.
- Sốt.
Ngưng thở khi đang bú.
Khi trẻ sinh non mút, trẻ có thể không thở hoặc không nuốt nhịp nhàng. Chú ý xem trẻ có dấu hiệu xanh tái quanh miệng hay không. Nếu có:
- Phải ngưng cho bú.
- Cho trẻ ngồi vào trong lòng. Vỗ lưng cho trẻ thở. Tạm ngưng bú cho trẻ ợ.
- Mang trẻ đến cơ sở y tế gần nhất.
Phương pháp Kangaroo
Phương pháp Kangaroo dựa trên sự tiếp xúc da kề da mẹ con, để mẹ “ấp” đứa con non tháng của mình. Với phương pháp này, nhiều đứa trẻ sinh non, thậm chí trẻ sinh vào khoảng tháng thứ sáu và chỉ cân nặng dưới 1kg có thể được cứu sống, phát triển, đi đứng bình thường.
Đây là phương pháp hữu hiệu để giữ ấm, nuôi dưỡng trẻ bằng sữa mẹ hoàn toàn, bảo vệ trẻ tránh nhiễm khuẩn cũng như mang lại sự kích thích, sự an toàn và tình yêu cho trẻ. Phương pháp này cũng giúp các người mẹ tự tin hơn, đem lại hy vọng cho trẻ sinh non. Nếu trẻ được tiếp xúc da kề da liên tục thì đo thân nhiệt cho trẻ 2 lần một ngày. Người mẹ cần theo dõi nhịp thở của trẻ.
Nếu trẻ có cơn ngừng thở. Có thể kích thích trẻ thở bằng cách xoa vào lưng trẻ trong vòng 10 giây. Nhưng tốt nhất là khi phát hiện các dấu hiệu nguy hiểm như trẻ ngừng thở, giảm vận động, li bì hoặc bú kém phải báo cho nhân viên y tế ngay để xử trí kịp thời.
Thời gian “ấp” con trong tư thế Kangaroo sẽ kéo dài cho đến khi trẻ đạt được tuổi thai bình thường: 9 tháng 10 ngày.
Khi ở nhà, người mẹ có thể thoải mái hơn trong tư thế chăm sóc trẻ theo phương pháp Kangaroo nhưng cần đưa trẻ đến cơ sở y tế theo dõi đều đặn. Khi trẻ ra khỏi vị trí Kanguroo vẫn cần tiếp tục theo dõi 1 lần/tháng về tình trạng dinh dưỡng, sự tăng trưởng và phát triển.
Khi con yêu nôn nóng muốn gặp cha mẹ, bé sẽ chào đời sớm hơn một chút và cũng cần cha mẹ quan tâm, yêu thương, chăm sóc bé nhiều hơn một chút đấy. Mẹ hãy dành tình yêu thương và sự tỉ mỉ cùng kiến thức của mình để chăm sóc bé phát triển thật tốt.